“Ben bunu geçmişte yaşamıştım” hissine deja vu ismi veriliyor. İktisatta bu yıl yaşadıklarımızı daha evvel yaşamıştık, deja vu!
Ne vakit? 2019-2020’de. O periyotta de dolar yapay bir formda 6.85 TL’de tutulmaya çalışılmış, bu uğurda Merkez Bankası’nın rezervlerinden milyarlarca dolar harcanmıştı.
Her şey bugün olduğu üzere seçimler öncesinde başlamıştı. Ve kök sebep yeniden düşük faiz siyasetiydi. Cumhurbaşkanı Erdoğan bugün olduğu üzere o gün de faize karşıydı. Periyodun Merkez Bankası Lideri Murat Çetinkaya faiz indirimi talimatını yerine getirmediği için misyondan alınmıştı. Erdoğan bunu “Sözümüzü dinlemiyordu adam” diye açıklamıştı.
Çetinkaya’nın yerine getirilen Murat Uysal, Merkez Bankası’nın siyaset faizini bir yıldan kısa müddette yüzde 24’ten yüzde 8.25’e çekti. Tıpkı bugün olduğu üzere ithalat ve cari açık patladı. Bu da TL üzerinde büyük bir baskı doğurdu.
Ama mahallî seçimler öncesinde TL’nin kıymet kaybetmesi istenmiyordu. Bu nedenle Merkez Bankası’nın rezervlerinden döviz satışları başladı. Piyasaya müdahale 2020 yılında da sürdü, bu sayede dolar uzun bir müddet boyunca 6.85 TL’de tutuldu. Fakat bu esnada Merkez Bankası’nın rezervleri tükendi. Swap (Para takası) ile öteki bankalardan borç alınan dövizler çıkarıldığında Merkez Bankası rezervlerinin eksiye indiği ortaya çıktı.
Akıl almaz bir süratle devam eden satışlar sonunda 2020 Ekim ayında net rezervler eksi 48 milyar dolara kadar geriledi. Buna karşın dolar patlamış 8 TL’yi geçmişti. Türkiye bir ödemeler istikrarı krizinin eşiğindeydi. 2020 Kasımında bir gece yarısı Murat Uysal misyonundan alındı. İki gün sonra da Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak Instagram’dan istifasını verdi.
Geçtiğimiz Eylül’den beri neredeyse birebir şeyleri yaşıyoruz. Geçen yılın Mart ayında Merkez Bankası başkanlığına getirilen Şahap Kavcıoğlu, Eylül’de başladığı indirimlerle siyaset faizini 19’dan yüzde 14’e çekti. İndirim oranı 2019-2020 periyodundaki kadar büyük değildi lakin tıpkı etkiyi doğurdu. Dolar patladı, 18.4 TL’ye dayandı.
Ekonomi idaresi doları durdurabilmek için 20 Aralık’ta kur muhafazalı mevduat uygulamasını açıkladı. Tıpkı gün ve izleyen günlerde Merkez Bankası’nın rezervlerinden piyasaya çok yüklü meblağda döviz satışı gerçekleştirildi. Bunun tesiriyle dolar 11 TL’nin altına düştü.
Heyhat enflasyon patlamış, cari açık yükselişe geçmişti. Doların indiği yerde kalmayacağı aşikardı. Merkez Bankası rezervlerinden döviz satışları hızlandırıldı. Bu sayede geçen aya kadar dolar evvel 14, sonra 15 TL’nin altında tutuldu. Lakin tıpkı 2020’de olduğu üzere rezervler tükenmeye yüz tutmuştu. Dün açıklanan datalara nazaran Merkez Bankası’nın net memleketler arası rezervleri geçtiğimiz hafta 2.4 milyar dolar daha azalarak 8.2 milyar dolara indi. Tıpkı 2020’de olduğu üzere Swap ile diğer bankalar ve merkez bankalarından alınan dövizler çıkarıldığında net rezervin eksi 50 milyar dolar civarında olduğu hesaplanıyor.
Ekonomist Haluk Bürümcekci yılın birinci 3 ayında Merkez Bankası rezervlerinden 24.3 milyar doların eksik olduğunu hesaplıyor. Kesin sayısı bilmiyoruz lakin Nisan ve Mayıs’ta da rezervlerin yaklaşık 20 milyar dolar daha eridiği düşünülüyor. Türkiye bir kere daha bir ödemeler istikrarı krizinin eşiğinde.
Deja vu, iktisat idaresinin aklına deva olarak tekrar sermaye denetimlerinden öbür bir şey gelmiyor. İhracatçıları döviz gelirlerinin yüzde 40’ını Merkez Bankası’na satmaya zorlamak, kalan yüzde 30’unu da reeskont kredisi karşılığında bankaya sattırmak, bir ay boyunca döviz almayacağı taahhüdü istemek, bunun bir sonucu.
Önümüzdeki günlerde daha sert sermaye denetimleriyle karşılaşmak şaşırtan olmayacak. Örneğin 2020’de Türkiye’nin ithalatı, gümrük denetimleri uzatılarak fiilen yavaşlatılmıştı. Buna misal cin fikirler karşımıza çıkabilir. Akla getirmek istemediğimiz tedbirler dahi alınabilir.
Ne uğruna? Faizin artırılmaması, devletin kemer sıkmaması ve bu ortada demokrasiye geri dönülmemesi uğruna.
Soruyu güncelleyerek tekrar soralım: 2019 ve 2020’de satılan 128 milyar dolar ve bu yıl satılan 40 milyar dolar, toplam 168 milyar dolar nerede?
