Emeklilikte Yaşa Takılanlar için kurulacak komite tahlil ve model tekliflerini kıymetlendirerek, “prim, yıl, yıpranmaya” dayalı formüller üzerinde çalışıyor. Birinci adım olarak; Kontratlı çalışanın takım sorunu çözülerek Emeklilikte Yaşa Takılanlar Komitesi kurulacak. Emeklilikte yaşı bekleyenler 8 Eylül 1999 öncesi sigortalı olan ve hali hazırda emekli olamayanlardan oluşuyor.
EYT İÇİN 3 FORMÜL
Komisyon, bu tarihten evvel çalışması olup emekli olmayan herkesin dahil olduğu EYT’lilere ait tahlil, model tekliflerini kıymetlendirerek, “prim, yıl, yıpranmaya” dayalı formüller ortaya koyacak.
Primi yetmeyenler için “halk”, vakıf, sandıklar aracılığıyla “iş emekliliği”, aylığın muhakkak bir ölçüsünün kesilerek daha erken emekli olma imkanı sağlayan “kısmi erken yaşlılık emekliliği, kesintili erken emeklilik”, mühlet tamamlanması üzere seçenekler pahalandırılacak.
EYT düzenlemesi, Toplumsal Güvenlik Kurumu’nun yükünü azaltacak hem de mağduriyetleri giderecek. Emekli olmadıkları üzere iş bulmakta da zahmet yaşayan binlerce kişi bulunuyor.
Emeklilikte yaşa takılanların yaş ortalaması 48-49 bandında bulunuyor. EYT konusunda ortaya konulan formüller, çalışmanın ne vakit tamamlanacağı başta olmak üzere merak edilen soruların karşılıkları şöyle:
Emeklilikte Yaşa Takılanların problemlerinin tahlili için nasıl bir formül bulunacak?
EYT konusunda AK Parti kümesi ve bakanlıkça iki koldan çalışma yürütülüyor. Yıpranma hakkı olmayan ağır işlerde çalışanlara, emekliliğine 3-4 yılı kalanlara her yıl için yüzde 4-5 üzere bir oranda kesinti yapılarak erken emeklilik sağlanması seçenekler ortasında bulunuyor. Ayrıyeten 50 yaş ve üstü çalışanlara iş imkanı için vergi, prim teşviki sağlanması, 9 bin gününü dolduran her 360 gün karşılığı dörtte birinin yaştan düşülmesi formüllerinin her biri teknik olarak bedellendiriliyor.
Kesintili, kısmi emeklilik nedir, dünyada uygulamaları var mı?
Kısmi emeklilikle 3600 gününü tamamlayan bayanların 50, erkeklerin de 55 yaşında emekliye ayrılması öngörülüyor. Mühlet tamamlanmasında da bayanlarda 7 bin 200, erkeklerde 9 gün sigortalılık gününü bitirenlerin yaşa bakılmadan emekli edilmesi kelam konusu.
Bazı Avrupa ülkelerinde uygulanan bu modelde yaşı dolduranlar muhakkak bir kesinti ölçüsünü kabul etmeleri durumunda kısmi erken yaşlılık emekliliğine hak kazanabiliyor. Almanya, Finlandiya üzere ülkelerde uygulanan kesintili emeklilik modeli de tartışılan seçenekler ortasında yer alıyor.
Emeklilik için kay yıl kaldıysa her yıl için aşikâr oranda aylıktan kesinti yapılıyor. Örneğin Almanya’da 63 yaşını dolduranlar yıllık yüzde 3.6 oranında kesinti ile erken emekliliği talep edebiliyor. Emekliliklerine 3-4 yıl kalanlara her yıl için yüzde 4-5 üzere oran üzerinden erken emeklilik kesintisi yapılarak emeklilik imkanı verilebilir.
Prim günü dolmayanlar için bir tahlil olacak mı?
Prim tamamlama da EYT çalışmalarında konuşulan başlıklardan biri. Buna nazaran, Eylül 1999’dan evvel işe girenler için birinci sigortalı oldukları tarihe nazaran 5 bin ile 5 bin 975 prim günü isteniyor. Bunu tamamlayanların yaşı dikkate alınmadan böylelikle emeklilik imkanı doğuyor. Eksik prim günleri borçlanarak tamamlanabilir.
Doğum borçlanmasında her bir çocuk için 720 güne kadar borçlanma hakkı var. Eksik prim günleri isteğe bağlı sigortayla tamamlanması durumunda ödenecek prim günü sayısının muhakkak 1260 günü geçmemesi gerekiyor.
Emeklilikte yaşa takılan kaç kişi var, bu kapsamda olanlar ne istiyor?
Belirli yaşın doldurulması, hizmet mühleti ya da prim gün sayısı şartlarından rastgele birini tamamlayamayıp emekli olamayanların sayısı 1 milyon 800 bini buluyor. Bunlardan ikisini tamamlayanların sayısı ise 5 milyonun üzerinde. Bu kriterlerden rastgele birini ya da ikisini birden taşımayanların sayısı da 6.5 milyonu geçmiş durumda.
8 Eylül 1999’da bayanlar için 20, erkekler için 25 yıllık sigortalılık müddeti ve 5 bin günlük prim ödeme gün sayısı olan emeklilik şartları değişti. Bu tarihten evvel işe başlayan bayanlar için 40-58 ile erkekler 44-60 yaş ortasında değişen kademeli geçiş mühleti geldi. Bu tarihten sonra işe girenler için de emeklilik yaşı bayanlarda 58, erkeklerde 60’a, prim gün sayısı da 7 bine yükseldi.
EYT düzenlemesi 1999’dan sonra işe başlayanları kapsayabilir mi?
Sigorta başlangıç tarihi 1999 yahut sonrasında olanlar için şu anda geçerli olan emeklilik şartları değişmeyecek görünüyor. EYT ile ilgili düzenlemenin bu tarihten evvel sigorta başlangıcı olan yaş kuralı dışındaki emeklilik koşullarını tamamlayanların yararlanması bekleniyor.
Yıpranma seçeneği nasıl işletilebilir?
Ağır işlerde, vücut gücüyle çalışanlar için emeklilikte 57-58 yaş şartının yüksek olduğu sıkça lisana getiriliyor. Bilhassa yıpranma hakkı bulunmayan ağır işlerdeki çalışanlara erken emeklilik sağlanabilir. Birtakım meslek kümeleri için yaş aşağı çekilebilir. Yaşı bekleyenlere prim ödemeden sağlıktan yararlanma imkanı sağlanabilir.
Hazan Ateş
