Dünyanın birinci evcilleştirilen tahıllarından ve ekolojik toleransı en yüksek eseri olan buğday, savaşlar ve iklim krizi nedeniyle insanlığın besin güvenliğini riske atacak düzeylere gelmiş durumda.
İnsanoğlu üzere değişik iklim ve şartlara süratli ahenk sağlayan bir tahıl olan temel besin hususu buğday, uygarlığın da temel taşlarından.
Ancak son yıllarda artan iklim değişikliğinin tesirleri ve Rusya-Ukrayna savaşıyla buğday arzında hem azalma hem de üretilen hububat navlununda önemli meseleler yaşanıyor. Uzmanlar, bu sorunun besin kıtlığına yol açacağını düşünmüyor lakin maliyetleri artıracağını ve kimi ülkelerin erişiminin zorlaşacağını belirtiyor.
Önce tohumun bozulması, akabinde toprağın zehirlenmesi dünyanın bilindik sorunlarıyken buna bir de tedarik zincirlerindeki kırılma ile üretilen buğdayın satılamaması üzere yeni problemler eklendi.
Teknolojiyle zirai üretim ve besin çeşitliliği artsa da Rusya-Ukrayna savaşıyla temel besin hususu buğdayın dünyanın çeşitli bölgelere ulaştırılmaması dünyada besin güvenliği telaşını tetikledi.
Rusya-Ukrayna savaşının yanında Çin’de çok yağışların neden olduğu seller ve Hindistan’ı vuran çok sıcaklar, dünyaya alarm sirenleri çaldırıyor.
Dünya buğday arzı ve ihracatında kıymetli role sahip Rusya ile Ukrayna ortasındaki savaş, buğday arzının olumsuz etkilenmesine, Ukrayna’daki buğday ihracatının durma noktasına gelmesine sebep oldu.
– “Ekmek sepeti ” dolu lakin kimseye yararı yok
Savaş buğday fiyatlarını 14 yılın en yüksek düzeyine çıkarırken, Ukrayna depolarında yaklaşık 40 milyon ton tahıl ihraç edilmeyi bekliyor.
Yüzyıllardır değerli buğday üreticisi pozisyonunda ve Avrupa’nın “ekmek sepeti” olarak isimlendirilen Ukrayna, dünyanın en büyük 5’nci ihracatçısı olarak öne çıkıyordu.
Yaklaşık yüzde 70’i verimli topraklarla kaplı Ukrayna’nın 32 milyon hektarlık ekilebilir toprağa sahip olduğu belirtiliyor ve bu tüm Avrupa Birliği’ndeki (AB) ekilebilir arazinin 3’te 1’ine denk geliyor.
– Ukrayna’dan buğday ihracatı sağlanamazsa, 15-20 milyon ton buğday riske girebilir
İklim ve tarım üzerine dünyadaki bilgileri işleyen Gro Intelligence isimli kümenin araştırmacılarından William Osnato, şirketinin “dünyada 10 haftalık tüketime yetecek buğday stoku kaldığı” tarafındaki rapora ait AA muhabirine değerlendirmede bulundu.
Osnato, Ukrayna’dan buğday ihracatı sağlanamazsa, hasat devri yaklaşan 15-20 milyon ton buğdayın riske atılacağına dikkati çekti.
Birleşmiş Milletler ve milletlerarası topluluğun buğday ihracatına yönelik Rusya ile müzakerelerde bulunduğuna değinen Osnato, tahlil bulunamazsa temmuz ayında buğday fiyatlarında artış görüleceğini aktardı.
Osnato, dünyada yetiştirilen buğdayın dörtte üçünün kışlık buğday olduğunu ve bunun çoğunluğunun kuzey yarım kürede (ABD, Avrupa, Ukrayna, Rusya, Hindistan ve Çin) yetiştirildiğini söyledi.
Rusya-Ukrayna savaşından evvel hali hazırda bir buğday problemi yaşandığını lisana getiren Osnato, bunun savaşla daha da derinleştiğinin altını çizdi.
– “Buğday krizinin kıtlığa yol açacağını düşünmüyorum”
Uzmanlar, buğday ve besin güvenliğindeki meselelerle ilgili çizdikleri “felaket senaryolarına” karşın kıtlık noktasına gelinmediğini vurguluyor. Lakin bu durumun fiyatlara tesirinin büyük olacağını aktarıyor. Çünkü, az gelişmiş ülkeler başta olmak üzere finansman sorunu yaşayan ülkelerin buğdaya fiyatlandırma nedeniyle erişememesi kısa vade de IMF ve dünyaya ekstra yük oluşturacak.
Osnato, dünya üzerinde bir kıtlık ya da gibisi bir noktaya gelinmediğini vurgularken, bunun herkes için daha fazla paraya mal olacağının altını çiziyor. Osnato’nun teorisine nazaran, Ukrayna’dan ihracatın tekrar başlaması durumunda ise fiyatlarda bir ölçü olumlu rahatlama olacak.
William Osnato, besin fiyatlarında görülecek mümkün artışın Kuzey Afrika ve Orta Doğu üzere ülkeleri zora sokacağını, ithalat maliyetleri nedeniyle IMF’ye yada dünya yardımlarına gereksinim duyabileceğini söyledi.
Uzmanlar, buğday krizindeki tek faktörün savaş olmadığını, savaş öncesinde de kuraklık nedeniyle hali hazırda arz sorunu başladığını, savaş ile bunun daha da derinleştiğini anlatıyor.
Osnato, “Buğday fiyatları geçen yıldan beri yükselişteydi. Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasından sonra buğday piyasası yükselişe geçti. İşgalin başlangıcından bu yana buğdayda yüzde 30’luk fiyat artışı gerçekleşti.” dedi.
Savaş sonrası bu yüzde 30’luk artışın bilakis dönüşü beklense de arza bir katkısı beklenmiyor, yalnızca fiyatlarda rahatlama olması öngörülüyor.
– Ukrayna-Rusya savaşı çoktan Ukrayna’nın ötesine geçti
Birleşmiş Milletler İnsani Yardım Uyum Ofisi (OCHA) Sözcüsü Jens Laerke, AA’ya yaptığı açıklamada, savaşın başından beri buğday ve mısır fiyatlarının yüzde 30 artmasıyla “dünyanın en savunmasız ülkelerinde besin krizini şimdiden çok fazla artırarak” öbür bir noktaya evirildiğini anlattı.
BM’nin Merkezi Acil Durum Fonu’ndan (CERF), Afrika ve Orta Doğu’da kıtlık bölgelerine 130 milyon dolar ayırdığını anlatan Laerke, bütün bunların yanı sıra daha güçlü bir halde aksiyona geçilmesi gerektiğini kaydetti.
Laerke, tüm ülkeleri piyasalarını açık tutmaya, haksız ve gereksiz ihracat kısıtlamalarına direnmeye ve kıtlık riski olan ülkelere rezervler sunmaya çağırdı.
– Hindistan’ın daha büyük ihracatçı pozisyonuna gelmesine çok sıcaklar mahzur oldu
Halihazırda birçok ülke, buğday açığını kapatmak için gözünü Hindistan’a çevirdi. 2021’de rekor ihracat oranına sahip ülke, savaşla dünya genelinde daha büyük ihracatçı pozisyona gelmek isterken, mart ve nisan aylarında çok sıcaklar nedeniyle bu hayalini gerçekleştiremedi.
Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tahıl ticareti ekonomisti Erin Collier, geçen dönem Hindistan’ın buğday mahsullerinin, Ukrayna’nın yapamadığı ihracatı telafi etmeye yardımcı olduğunu söyledi.
İklim değişikliği, Hindistan’ın buğday üretimini baltaladı ve besin güvenliği gerekçesiyle Hint yetkililer buğdaya ihracat yasağı getirdi.
Collier, “Gıda güvenliğini dikkate alarak tedbir alan ülkelerden biri Hindistan. Fakat, düşük gelirli ülkelere (ihtiyaç sahibi) ihracat yapacak.” dedi.
– Rusya-Ukrayna savaşının buğdaya birinci tesiri: limanların ablukaya alınması
Erin Collier, piyasalardaki belirsizliğin değişken ve yüksek buğday fiyatları ile sonuçlandığını tedarik zincirindeki kırılmanın bilhassa düşük gelirli ülkeler için tasa uyandırdığını vurguladı.
Collier, “Ukrayna’nın sorunu, ihracat yapmak için limanlarını kullanamaması, Rusya limanlarını abluka altına alıyor. Bu ablukanın sona ermesiyle tahılların dünyaya yine açılması global besin krizini azaltmaya yardımcı olacaktır.” dedi.
– Ukrayna limanlarındaki ablukanın kaldırılması ve şeffaflık
Ukrayna’nın buğday hasadını dünyaya ihraç etmeye başlayabilmesi için, Ukrayna’nın limanlarına yönelik ablukanın sona ermesinin çok değerli olduğunu kaydeden Collier, bu bahiste ülkelerin şeffaf davranması gerektiğine dikkati çekti.
Collier, “Son vakitlerde gördüğümüz yüksek fiyatları denetim etmeye çalışmak açısından ülkelerin, besin varlığı ve ticaretiyle ilgili bilgi ve data paylaşımı piyasa iştirakçilerinin dinamiklerinin ne olduğu konusunda bilgi sahibi olmasına yardımcı oluyor.” dedi.
Erin Collier, şeffaflığın son vakitlerde görülen yüksek besin fiyatlarının denetim edilmeye çalışılması açısından değerli olduğunun altını çizdi.
– Türkiye buğday krizinin önüne geçmek için harekete geçti
Rusya-Ukrayna savaşından bu yana ateşkes için kritik adımlar atan Türkiye, bu kere buğday krizi ve tedarik zincirinin düzeltilmesi için harekete geçti.
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, tahıl eserlerinin sevkiyatı konusunu görüşmek üzere Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ile Ankara’da bir ortaya gelmişti.
Lavrov, limanlardaki gemilerin hür halde çıkmasını sağlamakla ilgili tüm gerekli adımların atılması için Ukrayna’ya limanlarını mayınlardan temizleme kaidesi koştu ve “Ukrayna tarafı mayınsızlaştırma faaliyetlerine hazırsa biz de buna hazırız.” demişti.
Çavuşoğlu da buğday koridoru için BM, Rusya, Ukrayna ve Türkiye ortasında oluşturulabilecek bir düzenekten bahsettiklerini, Türkiye’nin bunu uygulanabilir bir plan olarak gördüğünü tabir etmişti.
