Çağdaş periyotta artan ateistik eğilimlerin pek çok sebebi var. Gaziantep Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden Doç. Dr. Mustafa Ünverdi Hoca, ateistik eğilimlerin ruhsal ve sosyolojik nedenlerini ve bilhassa gençleri etkileyen bu akımla ilgili dikkat edilmesi gerekenleri yazdı.
Din zıtlığı ve dini inancı inkar nedenlerine ait yapılan çalışmalarda insanların ruhsal, felsefi/düşünsel ve tecrübi sebeplerle ateizme yöneldiği anlaşılıyor. Çağdaş devirde ateistik eğilimin temel nedenini ruhsal ve sosyo-psikolojik etmenlerde görmek mümkün. Endüstrileşmeyle birlikte ortaya çıkan kent kültüründe dine yer bulmak sıkıntı görünüyor. Gerek geçim telaşıyla boğuşan beşerler gerekse daha fazla haz ve konfor için çabalayanlar daima çalışmak zorunda hissediyor ve bu koşturmacada ibadetlere vakit ayıramıyor. Günlük hayatta aktif rolünü yitiren kurumsal din, yavaş yavaş toplumsal hayat ve ardından ferdi hayattan çekiliyor. Sekülerleşme ve dini olanı reddetme/ateistleşme de bu türlü bir hayat akışının doğal sonucu olarak görülüyor. Hasebiyle çağdaş devirde ateistik niyetin yayılmasının nedeni, dinin akıl dışı olmasında değil, tersine modernizmin getirdiği yeni hayat biçiminde aranmalı.
SIRADAN VE SIKICI GELİYOR
Ateist eğilimin ruhsal nedenleri ortasında insanın dinin klasik ve klâsik biçimini “sıradan”, “sıkıcı” ve “özgürlüğü kısıtlayıcı” bulunması var. Kimi gençler seküler-ateist bir ömür biçimini daha heyecanlı, özgün ve yaratıcı buluyor. Çağdaş insan hür hayat şekliyle fevkalade bir özgüvene sahipken, dindar insan gelenekten kopamaz, taşralı kalır. Bu nedenle örneğin, taşralı bir genç üniversiteye geldiğinde yanında getirdiği sosyo-kültürel bagajdan kurtulmak isteyebilir. Çağdaş hayat, klâsik olana nazaran daha göz alıcı, aristokratik ve sofistikedir. Bu ortama girebilmek için terk etmek zorunda olduğu şeyler ortasında yalnızca klâsik giyim-kuşam stili, yeme-içme biçimi değil, dini inanç ve ritüeller de vardır.
Ateizme neden olan ruhsal faktörler ortasında kişinin kendisini kâfi görmesi (istiğna), rahata düşkünlük, hazcılık, bağımsızlık isteği, musibetler sonucunda oluşan hayal kırıklıkları, arkadaş telkini, dindarların olumsuz davranışlarına karşı tepkisellik ve nefret vardır. Bütün bunları “ahlaki zaaflar” halinde okumak mümkün.
BAZI İDEOLOJİLERLE İLERLİYOR
Ateizmin Batı’da Aydınlanma ile birlikte Pozitivizm, Materyalizm, Nihilizm ve Darvinizm üzere ideolojilerle birlikte ilerlediğini söylemek mümkün. Rönesans devrinden itibaren ivme kazanan tabiat bilimleri, dini bilginin epistemolojik kıymetini reddetmiş ve hakikati duyumsanabilen varlıklara indirgemiştir. Felsefi delillere dayalı gelişen ateizmin, son birkaç asırdır Batı’da bilhassa Hıristiyan teolojisine karşı bir reddiye geliştirdiğini söylemek de mümkün. Bu bağlamda unsurun ezeliliği, kaotik cihan tasavvuru, bilimin biricikliği, kötülük sorunu ve Allah’ın adaleti sorunu, ahlakın otonomluğu ve dinden bağımsızlığı üzere hususlar genel olarak ateistik görüşün felsefi desteklerini oluşturur. Bilhassa İlah, insan, yazgı ve kötülük üzere kavramlara ait felsefi sorgulamalarla ateizm ortasında bağ kurulur.
Ateizm ve deizm üzere din zıddı eğilimlerde tepkiselliğin de kıymetli rolü olduğu vardır.
OLUMSUZ ÖRNEKLERE BAKIYORLAR
Dini temsil eden kişi ve kurumların ahlaka alışılmamış tavırları, dini giyim-kuşam ile örtüşmeyen davranışlar, muhafazakar/sağ iktidarlara yöneltilen adalet, liyakat, israf vb. tenkitler, tepkisel ateizme neden olabiliyor. Keza dini kimliğe bürünmüş şiddet ve terör hareketleri yahut dinin siyasi ve ticari istismarı da olumsuz bir tesire sahip. Halk ortasında yaygın olan “hocanın dediğini yap, yaptığını yapma” kelamı maalesef bu durumun halk lisanında somut hale gelmesidir. Bu durumda ateizm aslında dini inançlara karşı rasyonel tavrı değil, yozlaşmış dindarlığa karşı bir sığınak niteliğindedir.
GENÇLERE NAZARAN DİN AKSİLİĞİNİN NEDENLERİ
2020 yılında bir küme gençle yapılan mülakatlarda gençler ortasında din tersliğinin çeşitli sebeplerle ortaya çıktığı görüldü. Bu araştırmada gençlerin dini inanç ve kıymetlere yaklaşımında internetin büyük tesiri olduğu tespit edildi. Fakat kendisini şuurlu bir formda deist yahut ateist olarak tanımlayanlar makul okumalarla bu karara varıyor. Buna rağmen birtakım gençler tanınan kültürün tesiriyle din aykırısı kavramlara yöneliyor, lakin ateizm, deizm ve agnostisizm üzere felsefi kavramların ne manaya geldiğini bile bilmiyorlar. Onlar bu tabirleri “farklı” olma ismine, bilinçsizce kullanıyor. Gençlere nazaran yaşıtları ortasında din zıtlığında olanları buna sevke eden nedenler ehemmiyet sırasına nazaran şöyle:
1. İnanç mevzularındaki bilgisizlik.
2. Müslümanların öteki din mensuplarını ötekileştirmesi.
3. Dinin gençlerin psiko-sosyal problemlerini tatminkar biçimde çözememesi.
4. Dinin, dini bilgi yahut dini his bakımından yetersiz olan gençlere ulaşamaması.
5. Din lisanının ve dini telaffuzun bilimsel ve felsefi okumaları olan gençler için yetersiz kalması ve “eski”mesi.
6. Dinin getirdiği sorumluluk ve sınırlamalardan soyutlanma isteği, “özgürlük” isteği.
7. Yaşadıkları travmalar nedeniyle yazgıya ve Allah’a isyan edilmesi.
8. Aile ortamında İslam’ın bilinmemesi ve yaşanmaması.
9. İlahiyat bahislerinin halkın önünde kavgalı-gürültülü formda tartışılması.
10. Dini temsil noktasından olanların buyurgan halleri, aşağılayıcı ve doğuşçu üslupları.
11. Dini sorular ikna edici yanıtlar yerine hazır bilginin dikte edilmesi.
ÜÇ ŞEYE DİKKAT EDİN
Bu noktada gençlere onların iç dünyalarını tahrip eden şu üç konuya dikkat etmelerini tavsiye ediyoruz: Boş vakit, boş zihin, boş kalp. Onlar sorguladıkları bahislerin İslam geleneğinde kesinlikle incelenmiş olduğunu bilmelidirler. Bu nedenle ikna edici yanıtı aleyhte yayın yapan yerlerde değil, İslam hakkında uzmanlaşmış kişi ve kurumlarda arasınlar. Ve inanç dünyalarını yozlaştıracak tavır ve davranışlardan sakınsınlar. Zira insan sözleri ve davranışlarıyla şekillenir.
Son kelam de yetişkinlere ve ailelere:
Müslümanlar İslam’ın adalet ve merhamet yüklü bildirisini temsil ettikleri ve dini bilgiyi hayatla gerçek halde buluşturdukları ölçüde yeni kuşakların din ile ilgisi de olumlu olacaktır. Seküler ideolojinin hayatı ötekine yaşanmaz kıldığı bu dünya, kalbini ve zihnini ilahi vahyin rehberliğiyle inşa etmiş gençlerle huzur bulacaktır.
Zeynep Betül Erhun
