Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi, Keneler ve Kene Kaynaklı Hastalıklar Araştırma Laboratuvarı sorumlusu Doç. Dr. Ömer Orkun, Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) hastalığına yol açan keneden korunma ve kene tutunmasına ait gerçek bilinen yanlışları anlattı.
Doç. Dr. Ömer Orkun, AA muhabirine yaptığı açıklamada, kenelerin dünya genelinde karasal her ortamda görülebilen, kanla beslenen canlılar olduğunu, her yıl çok sayıda insan ve hayvanın kene kaynaklı hastalandığı yahut hayatını kaybettiğini söyledi.
Kenelere ait dezenformasyonun kene kadar tehlikeli olduğuna işaret eden Orkun, “Kırım Kongo Kanamalı Ateşi için çok yaygın kullanılan ‘Keneden zehirlendi’ terimi aslında çok yanlış. Zira bir eklem bacaklının konağını zehirlemesi için zehrinin olması, örümcekler, akrepler ve arılarda olduğu üzere bu zehri aktarması lazım. Kenelerde o denli bir yapı yok.” dedi.
Orkun, Türkiye’deki KKKA virüsünün ana vektörü ile kimi bölgelerde yüzde 90’ın üzerindeki insan hadiselerinin sorumlusu kene tipinin “Hyalomma Marginatum” olduğunu söz etti.
Kenelerin insan ve hayvanlara iki “strateji” kullanarak geldiğini, “pusucu kene” denilen kümenin, otların üzerinde pasif halde bekleyip, temas ettiği insan yahut hayvanın bedenine tırmandığını anlatan Orkun, “KKKA vektörü avcı bir kenedir. Bu kene avını beklemiyor, yerde saklanıyor, etraftan birinin geçtiğini fark ettiği anda çıkıp saldırıyor. Bu çeşit, insan yahut hayvanı metrelerce takip edebiliyor. Tarlanın neresinde olursanız olun sizi bulabiliyor. Keneler yerden yürüyerek gelir. Uçmazlar, ağaçlara tırmanmazlar. Tutunacağı canlının bedenine ayağından tırmanır.” diye konuştu.
– “Keneyi çıkarmak profesyonellik istemez”
Doç. Dr. Ömer Orkun, kenenin tutunmaması için bedende öncelikle paçalar ile bel bölgesini kapatmak gerektiğini belirterek, koltuk altı, saçlı deri ve genital bölge üzere görünmeyen yerlere tutunabilen kene çeşitlerinden ve yol açabilecekleri hastalıklardan bedeni dikkatli biçimde denetim ederek korunabileceğini kaydetti.
Orkun, bedende fark edildiği anda keneyle ilgili yapılması gerekenlere ait şu bilgileri verdi:
“Keneyi bedeninizde tespit ettiğinizde yapılacak en kıymetli şey keneyi çıkarmak. Maalesef medyada kimi haberlerde ‘Keneyi kendi çıkardı öldü, Keneyi kendiniz çıkarmayın’ üzere dezenformasyonlar mevcut. Keneyi çıkarmak profesyonellik istemez. Buradaki temel nokta keneden bir an evvel kurtulmak, yani sizden kan emmesini engellemektir. Kene vektör bir kene olabilir, hatta içinde virüs olabilir ancak siz keneyi çok erken bir vakitte çıkarttığınız için çok kolay bir biçimde hastalıktan korunmuş olursunuz. Buradaki kıymetli nokta elinize bir şey giyerek, keneyi patlatmadan tek kesim halinde çıkarmaktır.”
– Patlayan kene için eldiven uyarısı
Kenenin patlaması halinde eldeki rastgele bir yaradan ve çatlaktan, içerisindeki virüs yahut öbür patojenleri bulaştırma riski bulunduğunu aktaran Orkun, bunun için eldiven giyilebileceğini, cımbız, ip ya da poşet kullanılabileceğini, yerde olunması durumunda hiçbir şey bulunamazsa yaprakla bile kenenin çıkarılabileceğini belirtti.
Kenenin insan bedenine gömüldüğüne ait söylentilerin de hakikat olmadığına işaret eden Orkun, “Kenenin ‘vücuda gömülmesi’ üzere bir durum yok. Yalnızca ağzının ucundaki bir yapı bedene girmektedir. Şayet tam olarak çıkaramayıp, kenenin ağzını koparıp içeride bırakırsanız, bunun size hastalık bulaştırmasıyla bir teması yoktur. Bu durum birçok hadisede kıymık batmasından öteye geçmeyecektir. Zira hastalık etkenlerini barındıran organ, kenenin gövdesinde bulunmaktadır.” bilgisini verdi.
“Kenenin ‘anında öldürmesi’ üzere bir şey de yok.” diyen Orkun, “Çünkü virüs, kene kan emmeye başlar başlamaz çabucak tutunduğu canlının bedenine aktarılmıyor. Kimileri için 48 saat gerekli. KKKA için ise en az 12 ila 24 saat gerekiyor.” dedi.
Orkun, Türkiye’de daha evvel bu hastalığın görülmediği ve “biyolojik terör”le ülkeye getirildiğine ait açıklamalar yapıldığına da dikkati çekerek, “Bu hastalığı taşıyan kene bizim yerli ve etkin kenemiz. Çok uzun yıllardır burada olan bir kene ve bu canlı için Anadolu habitatı çok uygun. Yani kenenin dışardan gelme üzere bir durumu yok. Buradaki nokta, hastalığı birtakım bölgelerde kabul etmemek oluyor. Bu yüzden önemli ihmaller kelam konusu olabilmekte. Bu da insan vefatlarına sebep olabiliyor.” dedi.
– “Kenelerle ilgili bir öteki yanlışı da çiftlik hayvanlarını sağan şahıslar yapıyor”
Orkun, “Türkiye’de kuş gribi hadiseleri sonrası kimi kuş cinsleri ve kanatlılar itlaf edildiği için kenelerin arttığı” kanısının da bilimsel hiçbir takviyesi olmadığını lisana getirdi.
Sığırlar ve yaban tavşanlarının bilhassa KKKA’nın ana vektörü olan kene kümesinin tabiattaki varlığını, devamlılığını ve artışını destekleyen konaklar olduğunu bildiren Orkun, “Sığırlar ve yaban tavşanlarını yok edelim” noktasında da olunmaması, bu ve başka hayvanların rollerinin çok âlâ ortaya çıkarılması gerektiğini tabir etti.
Kenelerle ilgili bir diğer yanlışı da çiftlik hayvanlarını sağan bireylerin yaptığını belirten Orkun, şöyle konuştu:
“Hyalomma Marginatum sığırların göğüs bölgesini çok sever. Çiftlik hayvanlarını sağan şahıslar, sağım sırasında gördükleri keneleri çıplak elleriyle patlatıyor. Biz birtakım hadiseleri bu formda görebiliyoruz. Kene tutunması olmuyor. Kene size tutunmasa bile içerisinde virüs olan bir keneyi elinizle patlattığınızda gövdesinde bulunan virüsler ellerdeki çatlak ve yaralardan içeri girebiliyor yahut gözünüze sıçrattığınızda gözden enfeksiyon kapıyorsunuz. Kenenin katiyen bahsettiğimiz yanlışsız usullerle gayreti gerekiyor.”
