İspanya konut sahipliğinde başşehir Madrid’de gerçekleştirilen NATO Önderler Doruğu’nda Türkiye ile imzalanan üçlü muhtıra sonrasında İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğine davet edilmesiyle halihazırda 30 üyeli ittifakın yıllar içindeki genişlemesi gündeme geldi. NATO’nun temelleri, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Fransa ve İngiltere’nin, İkinci Dünya Savaşı’nın akabinde Brüksel Paktı altında kolektif savunma için bir ortaya gelmesiyle atıldı.
Brüksel Paktı, bir sene sonra ABD, Kanada, İzlanda, İtalya, Portekiz, Norveç ve Danimarka’nın da katılmasıyla yerini NATO’ya bıraktı.
NATO, böylelikle 1949’da 12 ülkeyle kurulmuş oldu.
Yıllar içinde 8 kere genişledi
“Açık kapı” siyaseti izlediği için NATO, yıllar içinde 8 sefer genişleyerek üye sayısını 30’a çıkardı. Birinci genişleme, Türkiye ve Yunanistan’ın 1952’de NATO’ya katılmalarıyla oldu. 1955’te o zamanki ismiyle Federal Almanya, 1982’de İspanya ittifaka katıldı.
1999’a gelindiğinde Çekya, Macaristan ve Polonya, 2004’te Bulgaristan, Letonya, Litvanya, Estonya, Romanya, Slovakya ve Slovenya, 2009’da Arnavutluk ve Hırvatistan, 2017’de Karadağ NATO’ya girdi. Son genişleme, 2020’de Kuzey Makedonya’nın iştirakiyle oldu.
Politika ‘açık kapı’ fakat iştirak zor
NATO, “açık kapı” siyaseti izlese de ittifaka üye olabilmek için oy birliği koşulu ve epey uzun, çok kademeli bir süreç gerekiyor. Süreç, İsveç ve Finlandiya örneğinde olduğu üzere, NATO müttefiklerinin ittifaka yeni bir ülkenin katılmasını kararlaştırması, bunu takiben de NATO’nun gönderdiği resmi davetle başlıyor. Bundan sonra Brüksel’deki ana karargahta sözkonusu ülkenin NATO’nun siyasi, yasal ve askeri kurallarını karşılayıp karşılamadığı, NATO üyeliğinin ekonomik, askeri, yasal, siyasi ve istihbaratla ilgili yükümlülüklerini yerine getirip getiremeyeceği müzakere ediliyor.
Sonraki adımda davet edilen ülke, NATO üyeliğinin kaide ve yükümlülüklerini kabul ettiğini bildirdiği ve müzakerelerde kararlaştırılmışsa ıslahat planını içeren niyet mektubunu NATO Genel Sekreterine gönderiyor. Bunu takiben NATO, Washington Antlaşması’na ek iştirak protokollerini hazırlıyor. Bu protokoller, NATO ülkeleri tarafından imzalanıyor.
Ardından protokollerin NATO üyesi ülkeler tarafından kendi ulusal kanunları ve prosedürleri uyarınca onaylanması gerekiyor. Tüm üye ülkeler, kendi onay süreçlerini tamamladıktan sonra Washington Antlaşması’nı saklayan ABD’ye yeni üyenin iştirakini öngören protokolleri kabul ettiklerine dair bildirim yapıyor.
Bütün etaplar tamamlanınca NATO Genel Sekreteri, yeni üyeyi ittifaka katılmaya davet ediyor.
Son olarak yeni üye de kendi ulusal yasal sürecini tamamlayarak iştirak dokümanını ABD’ye teslim ediyor ve iştirak süreci tamamlanıyor.
Sırada üç ülke var
Üç ülke 2000’lerin başından bu yana NATO’ya üyelik amaçlarını tabir ediyor. Lakin NATO, üç ülkenin de şimdi gerekli koşullar ile yükümlülükleri karşılamaya hazır olmadığını bildiriyor.
2008’de Romanya’nın başşehri Bükreş’teki dorukta NATO, Ukrayna ve Gürcistan’ın gelecekte üye olacağı konusunda uzlaştı. O tarihten itibaren “ortak” olarak anılan bu ülkeler ile NATO iş birliği gelişti. İki ülke de NATO’nun operasyonlarına iştirak sağlarken, NATO da bu ülkelerin savunma kapasitelerini artırmaları için dayanak veriyor.
Ancak hala Ukrayna ve Gürcistan’ın NATO üyeliği için rastgele bir tarih zikredilmiyor.
Aynı dorukta Karadağ ve Bosna Hersek ile “yoğunlaştırılmış diyalog” kurulmasına karar verilirken, Karadağ 2017’de NATO üyesi oldu lakin Bosna Hersek ile ilgili şimdi bir karar bulunmuyor.
2010 yılında Üyelik Hareket Planı’na dahil olmaya davet edilen Bosna Hersek, NATO’nun pek çok programına katılıyor.
