Sermaye denetimlerinden kelam açınca iktisat idaresinin sayın büyükleri çok kızıyor, bunu lisana getirenleri kabus senaryosu peşinde olmakla suçluyorlar. Lakin bu esnada bir yandan da uygulamada olan sermaye denetimlerine yeni sermaye denetimleri ekliyorlar.
Alın dün açıklanan, ihracatçıların döviz gelirlerinin yüzde 70’inin bloke edilmesi kararını… İhracatçılar düne kadar döviz gelirlerinin yüzde 40’ını Merkez Bankası’na satmak zorundaydı. Bu oran artık yüzde 70’e çıkarılıyor. Merkez Bankası’nın düşük faizli reeskont kredilerini kullanmak isteyen şirketler (Kim istemez), kazandıkları dövizin yüzde 70’ini TL’ye çevirmek zorunda. Bitmedi, ellerine geçen lirayla bir ay boyunca döviz de alamayacaklar.
Bu olağan bir karar mı? İhracatçıları döviz gelirlerinin yüzde 40’ını Merkez Bankası’na satma zorunda bırakın karar olağan miydi ki, bu karar olağan olsun?
İhracatçıları kazandıkları dövizi Merkez Bankası’na satmaya zorlayan uygulama bu yıl başında devreye girdi. Daha evvel bu türlü bir uygulama var mıydı? Yoktu. Neden yoktu? Olağan bir iktisatta bu türlü kararlara yer olmadığı için. Bunu nereden biliyoruz? Dünyanın öteki olağan ekonomilerinde bu türlü bir uygulamanın var olmamasından. Bu uygulama nerede var? Rusya’da. Savaştan sonra Rusya’da ihracatçılara döviz gelirlerinin yüzde 80’ini Merkez Bankası’na satma zaruriliği getirildi. Ve orada bile geçen ay bu oran yüzde 50’ye indirildi. Yani Türkiye’deki oranın da altına.
Türkiye çoktan sermaye denetimlerine geçmiş durumda. Investopedia sermaye denetimini şöyle tanımlıyor: “Sermaye denetimi, bir Hükümet, merkez bankası yahut düzenleyici otorite tarafından alınan sermaye hareketlerini sonlandırıcı kararlardır.”
Bankaların Londra’daki Swap piyasasına (Uluslararası yatırım kuruluşlarının Türkiye’ye yatırım yapmak için kullandıkları ana kanal) Türk Lirası vermesinin engellenmesi neydi mesela? Türkiye’deki şirketlerin bankaların foreks platformları üzerinden döviz alım satımı yapmalarının engellenmesi ne? (Bu da yeni bir uygulama.) Döviz almak isteyenlerin banka genel müdürlüklerini arayıp izahatta bulunmak ve saatlerce onay beklemek zorunda kalmaları ne? (İhracatçı bir arkadaşım, “Geçmişte kentler ortası telefon görüşmesi için saatlerce beklenmesi gibi” dedi.) Kredi kullanan firmalara, ellerine geçen parayla döviz almayacakları tarafında taahhütname imzalatılması ne? İhracatçıları döviz gelirlerinin yüzde 70’ini satmak zorunda bırakan dünkü karar ne? Bunların hiçbiri olağan periyot uygulamaları değil. Olsaydı öteki olağan ülkelerde de olurdu.
Daha yeni başlıyoruz. İktisat idaresinin gündeminde olağan bir ülkede sermaye denetimi olarak tanımlanacak öteki tedbirlerin olduğu da konuşuluyor.
Merkez Bankası 2017’den beri döviz borçlusunu firmaların ayrıntılı bilgilerini topluyor. Bu datalar üzerinden bir çalışma yapıldığını ve bilhassa büyük ölçekli kurumsal firmalardan maliyetine bakmaksızın döviz kredilerini tekrar yapılandırmalarının talep edilmesinin gündemde olduğunu duydum. Yani bu firmalara “Bir yolunu bul, borcunu ötele” denecek. Gaye? Gelecek yıl, yani seçim öncesinde şirketlerin döviz ödemelerini, yani döviz taleplerini azaltmak.
2023 seçimlerine giderken dövize tam saha baskı uygulanacağı muhakkak. Daha sert kararlara hazır olun.
