Tarım ve Orman Bakanı Prof. Dr. Vahit Kirişci, dünyada yaşanan besin meselesinden çiftçinin maliyetlerine, vatandaşların ucuz besine erişimine kadar birçok bahiste tarımdaki yol haritasını açıkladı: Vatandaşın ucuz besine erişimi için kent tarımı desteklenecek. Çiftçiye gübre-mazot, besiciye yem takviyesi birebir olarak sağlanacak. Üreticiye verilen dayanaklar tıpkı olacak. Çiftçiye gereksinimi olan gübre-mazot verilecek, hasattan sonra eseri sattığında, devlet alacağını mahsuplaşacak. 1 yıl boş tutanın tarlası devlet aracılığıyla diğerine kiralanacak.
Pandemi sonrası gündem besin krizi. Türkiye’de bu ihtimal var mı?
Pandemide Türk çiftçisi fekadar tutum gösterdi. Mazeret üretmeyip tarlasına gitti. Batılı çiftçiler kendi sıhhatlerini çok önemsedikleri için pandemi periyodunda konuta çekildiler. Bizi kurtaran etken o oldu. Avrupa’da birçok ülkede nüfus bizim kadar olmasa da üretim ve tedarik zinciri meseleleri nedeniyle ister istemez bu piyasaya yansıdı.
Arkasından Rusya- Ukrayna savaşı geldi. Buna karşın Türkiye’de raflarda ‘şu yok, bu yok’ diyor muyuz? Demiyoruz. Türkiye 23.4 milyon hektar işlenen tarım toprağı varlığı ve artan ziraî üretimiyle hem 85 milyon vatandaşını hem de sığınmacı ve gelen turistlerin muhtaçlığını karşılayacak durumdadır.
Buğdayda hasat başladı. Geçen yıla nazaran buğdayda fazlamız var. Stratejik eser, un, yağ, şekerdir. Türkiye olarak ayçiçeği hariç başka eserlerde gereksinimimizin üzerinde üretim var. Ayçiçeğinde de yüzde 63 seviyesindeyiz. Bu yıl oran artacak. Gelecekle ilgili de kasvet olmaması için ek tedbirler alıyoruz.
DESTEKLER SADELEŞECEK
Ne yapıyorsunuz?
Göç, veraset, ilgisizlikten terk edilmiş tarım yerleri vardı. Oraların yine tarıma kazandırılması için çiftçiye dayanak veriyoruz. Yüzde 75 sübvanse edilen tohumu üretici gidip tarlasına ekiyor. Çiftçinin, sertifikalı tohum kullanmasını, yağmurlama ve damlama sulama yapmasını teşvik ediyoruz. Tarım Islahat Genel Müdürlüğü çiftçiye alet, ekipman, güneş gücü santrallerine varana kadar farklı takviyeler veriyor.
Velhasıl üretim potansiyeli noktasında Türkiye’nin nesi varsa harekete geçirilmiş durumda. Türkiye toprak zengini bir ülke değil. Siz yürütme olarak mutlak surette temel stratejik eserleri vatandaşlarınız için bulundurmak zorundasınız. Bitkisel üretimde, un, yağ, şeker; hayvansal üretimde ise yumurta, et, süt stratejik eser. Öncelik bu eserlerin üretimi olacak. 65’i bulan takviyeleri sadeleştireceğiz.
SÖZLEŞMELİDE SİGORTA ZARURİLİĞİ GELİYOR
Sözleşmeli hayvancılık ve tarım için mevzuat çalışması olacak mı?
Kontratlı üretim esnasında kimi meşakkatler yaşanıyor. Üretimi yapanın da yaptıranın da hukukunu gözetme noktasında birtakım davalık olan konular var. Hal ve menfaatler korunmazsa yaptırım getireceğiz. Sigorta zaruriliği getireceğiz. Sigorta oranı yüzde 20’yi geçmiyor. Aracını sigorta ettiren tarlasını sigorta ettirmiyor. Gelir garantisi sağlayacağız. Gelir kaybını da karşılayan sigorta poliçesi düzenlenecek. Meclis kapanmadan tasarıyı sunmayı düşüyoruz. Hayvancılıkta da sigorta mecburî olacak.
ŞEKERDE BİR DAHA BU TÜRLÜ HADİSE YAŞANMAYACAK
Şeker fiyatları geçtiğimiz günlerde arttı, siz de ithalat silahı çektiniz. Tarımda fiyat artınca çabucak ithalata başvuruluyor. Bu mevzuda da bir şey yapacak mısınız?
Türkiye’nin şeker gereksinimi yok. İthalat müsaadesini muhtaçlık olduğu için değil fiyatların yerinde durması ismine aldık. Biliyorsunuz, şeker, şeker pancarından elde ediliyor. Eylül 2021’de hasat edilen şeker pancarından üretim yapıldı. Ortada öbür şeker pancarı hasadı olmadı. Ortada eser çıkmadığına nazaran, niçin fiyart arttı? Piyasa kamunun duruşunu istismar etti.
Kamu da göstermesi gereken aksiyonu vaktinde göstermedi. Mesela şeker ihracı yapmamalıydık. Türkiye bu eserlerden elde edeceği ihracatla ihya olacak bir ülke değil. 250 milyar dolar ihracatımız var, bunun içinde tarımın hissesi 25 milyar dolar. Geldiğimden itibaren ihracata yasaklar getirdim. Biz evvel canı sonra cananı düşüneceğiz. Ben bunu özeleştiri olarak söylüyorum. Önümüzdeki yıllarda bu türlü bir hadiseyi asla yaşamayacağız, yaşatmayacağız.
Peki ithalat siyaseti devam edecek mi?
Kamu regülasyonu bulunulurluğu sağlamak için kullanır. Bir eseri vatandaşın rafına koymam gerekir. Eserin arz açığı olmayacak, sonra fiyatı konuşacağız.
ARAZİ VARLIĞININ YÜZDE 10’U EKİLMEDEN BOŞ DURUYOR
Tarımda bir planlama sorunu var. İsteyen herkes istediği yere gereksinime bakmadan ekiyor. Burada da sorun var.
Hakikat verilen dayanakların çiftçiyi de gereksinim olan eserlere kanalize etmesi gerekiyor. Planlı üretim bu halde olur. Ben vazifeye geldiğimde birinci iş bilgi teknolojilerine genel müdür atadım. Zira tarımda dijitalleşmeye gereksinim var. Bir uygulama hazırlıyoruz. İsmine karar vermedik, e-tarım olabilir.
Siz üreticiyseniz, buraya girdiğinizde, isminizi, soyadınızı, ilinizi, ilçenizi, ada ve parselinizi gireceksiniz. Diyelim ki, Çiftçi Kayıt Sistemi’nde kayıtlı 120 dekar yeriniz var. Oradaki ekolojik koşullar ve ne yetiştirebileceğinize dair bilgileri orada göreceksiniz. Sizi yönlendirecek. Şayet illa arpa yetiştirecekseniz, uygulama size ‘acele et, burada öbürleri da üretim yapmak istiyor’ diyecek.
Ülkenin gereksinimi doğrultusunda gereğince arpa üretimi kaydı giriliyorsa, uygulama sizi ikinci satıra yönlendirecek. Size tarlanızda üreteceğiniz öteki eser alternatiflerini söyleyecek. Velev ki, buraya bilgilerinizi girmediniz. O vakit desteklemelerden yararlanamayacaksınız. Tarlanızda bir eser yetiştirecekseniz, kayıt olacaksınız diyeceğiz.
Diyelim ki kayıt oldu lakin üretmedi.
Uygulamada bu görülecek. Şayet bir tarla sistemde 1 yıl boş görünürse, kamu otoritesi gelecek ‘siz burada birşey yetiştirmiyorsunuz, tarlanıza bu muhitteki kira bedeli üzerinden kira ödeyip, üretim yaptıracağız’ diyecek. Devlet kiralamayacak, taahhüt edecek. Aracılık rolü dışında bir rolü olmayacak.
Arazisini vermek istemezse ne olacak?
Kullanım hakkı ile mülkiyet hakkını birbirinden ayıracağız. Adalet Bakanı Bekir Bozdağ ile görüştük. Ne kiralayanın ne toprağı olanın hakkına halel getirmeden yapılacak. Mülkiyeti elinden almıyorsunuz. Yalnızca kullanım hakkı alıyorsunuz. Organize Sanayi Bölgeleri’nde de bu yapılıyor. 2.5-3 milyon hektar ekilmeyen arazi var. Türkiye’nin arazi varlığının yüzde 10’una tekabül ediyor. Önemli bir sayı.
NAKDİ YERİNE BİREBİR DESTEK
Neye takviye vereceksiniz?
Destekleme modelini değiştireceğiz. Nakdi değil tıpkı desteklemeye geçeceğiz. Mesela, arpa yetiştireceksiniz. Masrafınız nedir? Varsa tarla kirası, tohum, gübre, ilaç, mazot, hasat masrafları, sulama maliyeti. Bu maliyeti toplarsınız, eserin üretim ölçüsü da belirlidir. Bir kilo arpanın sizi keyifli edecek fiyatı diyelim ki, 6.5 TL. Eseri pazara götürüp satmak istediğinizde alıcı size 7 TL verdiyse sizin devletten dayanak talep etmenize gerek yok. Ancak 6.5 TL beklerken 6 TL’ye satarsanız o vakit bakanlık olarak ne dememiz gerekiyor? ‘Ey üretici, sen tasa etme, 50 kuruşluk farkı ben sana öderim.’ Biz de fark ödemesi yapacağız. Bizim kederimiz üretim yapanı çok bürokrasiye boğmadan, çok başlılıkla kaos yaratmadan, yönlendirici olarak desteklemek.
Peki üretmeye başlarken gübremazot üzere girdi fiyatları yüksek olduğu için tarlasını bırakmayı düşünenler ne olacak?
‘Üretim yapacağım lakin mazotgübre alacak ekonomik gücüm yok’ diyorsanız. Size diyeceğiz ki, tarlanızda üretim ölçüsü aşağı üst aşikardır. Bunun için 2 bin litre mazot, 3 ton gübreye mi gereksiniminiz var? Ben size bunu tıpkı olarak vereceğim. Siz eser hasadından sonra ister piyasaya sattınız, ister TMO’ya. O periyotta size birebir olarak bu kadar mazotgübre verdik diyerek bunun parasını isteyeceğiz. Üretici devlete eseri sattıysa alacaktan mahsuplaşacağız. Böylelikle üreticinin bu girdilerin fiyatıyla ilgilenmesi durumu olmayacak.
VATANDAŞA UCUZ BESİNİN YOLU KENT TARIMI
Kent tarımını uygulamaya başlıyoruz. Nüfusun kümelendiği yerlerde birebir vakitte üretim alanlarını da koruyor olmamız gerekiyor. Her yeri sanayileştireceğiz diye bir şey olmaz. Kocaeli’ndekilere mikrofon uzatın. Ne kadar mutlulardır? O kadar fabrikalaşma var ki.
İnsanlar pak hava almak için 100 kilometre kat edip Düzce’ye, Bolu’ya gidiyor. Gelelim soruya. Bir kilo domates Antalya’dan İstanbul’a 800 kilometre yol yaparak geliyor. Hem tazeliğini kaybediyor hem de ulaşım maliyeti fiyatın üzerine biniyor. Yolda da yüzde 25 fire veriyor. Bunun da maliyeti fiyata yansıyor. Üstelik, egsoz emisyonu da havayı kirletiyor.
Halbuki, İstanbul’un etrafında Çengelköy, Şile, Çatalca, Beykoz, Silivri var. Buralarda bakir alanlar var. Üretici de var. Çatalca’da domates yetiştiren kardeşimiz direkt eseri lokantalara, konutlara dağıtabilir. Bu yolla, vatandaş hem taze, hem az maliyetli eser yiyecek. İklim değişikliğine sebep olan ögeleri ortadan kaldıracaksınız ve köyden kente göçü de engelleyeceksiniz.
Nerelerde uygulanacak bu kent tarımı?
İstanbul, Ankara, İzmir üzere vilayetlerin etrafında. Erzurum- Erzincan üzere üretim kabiliyeti olan yerlerde. Bir de jeotermal kaynak varsa, iklimi sert olan yerde 365 gün üretim yaparsınız. Sıcak yerlerde de serayı soğutmak için güneş gücünü kullanırsınız. Bizim kurtuluşumuz tarımdaysa, tarımın kurtuluşu da kırsalda. 2023’te ne ürettiğini, nasıl üretildiğini bilen, kendi önceliklerini belirlemiş bir ülke olacağız.
BESİCİNİN YEM SORUNU ÇÖZÜLÜYOR
Kurban Bayramı yaklaşıyor. Bir meşakkat yaşar mıyız?
Kurbanlık meselemiz yok. Ne sayı ne de varlık istikametinden.
Peki hayvancılıkta en kıymetli sorun yem. Besicilik yapanlar yem değerli olduğu için bu işten çekiliyor. Burada tahliliniz ne olacak?
Hayvansal üretimde de en kıymetli girdi yem. Maliyetin neredeyse yüzde 65-70’i. Bu hususta da birebir bitkisel üretimde olduğu üzere üreticiye ‘sen yemi sıkıntı etme, al kullan, etini, sütünü üret, onları satınca mahsuplaşacağız’ diyeceğiz. Yani üreticiye birebir takviye olarak yemi vereceğiz.
YANGIN UÇAĞI SAYISI 20’YE ÇIKTI
Yaz geldiğinde en çok orman yangınları konuşuluyor. Geçen yıl uçak yetersizliği çok tartışıldı. Şu anda ne durumdayız?
Orman yangınlarında temel güç kara kuvvetleri. Orman teşkilatımızın 183 yıllık deneyimi var. Yer aletleriyle ilgili bir eksiğimiz yok. İHA sayımız 4’tü, sekize çıkardık. İHA’lar yangın çıkmadan veri topluyor. Helikopter sayımızı 39’dan 55’e, üç olan uçak sayımızı da 20’ye çıkardık. İçişleri ve Ulusal Savunma Bakanlıkları’nın envanterleri buna dahil değil. Hasebiyle hem karada hem de havada gücümüz arttı.
Dilek GÜNGÖR